Natuurbeheer
Joe is niet alleen boer maar ook natuurbeheerder en boomverzorger. Dat zorgt ervoor dat hij denkt op lange termijn. 'In de bosbouw plant jij wat de volgende generatie of die daarna zal oogsten. Je verzorgt de bodem dan ook goed voor diegene die na je komt.' Het is een manier van denken die hij ook toepast op z’n boerderij.
'De grond was hier kapot', vertelt Joe: 'De bodem bestaat uit zand-leem en was zo verdicht doordat er eeuwenlang koeien hebben gegraasd, dat ik er alleen met een pikhouweel in kon werken. Het water bleef staan en er was geen leven in de bodem te bespeuren.' De bodem moest opnieuw structuur krijgen vooraleer er groenten op gekweekt konden worden. Anders dan eerst gehoopt moesten ze hiervoor machinaal werken.
De werken die Joe toepast in de natuurgebieden hebben voornamelijk verarming als doel. Het groen en bruin materiaal dat hij verkrijgt, krijgt een tweede leven op de boerderij. Het wordt aangevuld met mest van hun varkens en konijnen en levert zo topcompost op die het Vrijselhof zelf gebruikt op de akkers.
Boer Joe: 'In de bosbouw plant jij wat de volgende generatie of die daarna zal oogsten. Je verzorgt de bodem dan ook goed voor diegene die na je komt.'
Microklimaat
Ook voor de waterhuishouding biedt het natuurgebied kansen. 'We zullen hier een microklimaat creëren', vertelt Joe, 'Hierbij krijgen de geteelde gewassen geen irrigatie.' Hoe werkt het? Naast het bos wil het Vrijselhof een vijver aanleggen. Overdag verdampt water uit de vijver en het akkerland. De wind neemt deze damp mee richting het bos dat een beetje hoger gelegen ligt. Het water blijft in het bos hangen tot op de avond. Dan gaat het terug over het akkerland waar het de gewassen benevelt. 'We zullen ons moeten laten inspireren door landbouwers met meer ervaring met droogte om in de toekomst ook in Vlaanderen voedsel te kunnen verbouwen en de natuur te beschermen', beklemtoont Joe.
Dry farming, circulaire landbouw, hennepteelt: Joe onderzoekt de mogelijkheden om de uitdagingen in de landbouw het hoofd te bieden. Hij laat zich inspireren door praktijken in andere streken. Hij zoekt naar een gepaste vertaling voor de context van het Vrijselhof en hoopt zo een voorbeeld te zijn voor andere boer(inn)en. Maar sommige pistes moet hij ook verlaten. 'Ik had het idee om ook zoetwaterkreeften te kweken, gevoed met overschot van de rest van boerderij. Maar nadat we die piste hebben onderzocht bleken de kosten te hoog in verhouding met de baten', vertelt Joe.
'We zullen ons moeten laten inspireren door landbouwers met meer ervaring met droogte om in de toekomst ook in Vlaanderen voedsel te kunnen verbouwen en de natuur te beschermen.'
Afwatering
'In 2016 hebben we samen met aandeelhouders 8ha kunnen kopen en het idee was om op langere termijn het volledige afwateringsgebied te kunnen beheren.' Volgens Joe is dat de enige manier om echt bio te werken, want anders komen de wateroplosbare chemicaliën van de naburige boeren toch op een bioveld terecht. Het was een langetermijndroom, maar vandaag heeft Vrijselhof dit doel al waargemaakt: door de natuurgebieden die het beheert en extra landen die het heeft kunnen aankopen of op andere manieren in handen heeft gekregen.
De nieuwe landbouwgronden die het Vrijselhof kon bemachtigen hadden ook een verdichte bodem, maar daarenboven was de grond vervuild door chemicaliën en mest. Men besloot de grond eerst te zuiveren met de teelt van hennep. De teelt slorpt de chemicaliën en overbemesting zeer goed op. Ook de bodems van die gronden zullen daardoor verbeteren.
Gezond voedsel voor 300 mensen
Zowel Joe als zijn echtgenote die mee in het bedrijf zit als de aandeelhouders hebben een duidelijk beeld voor ogen van wat het Vrijselhof moet doen: 'in de eerste plaats is het een verhaal van natuurherstel, van de bodem die voedsel produceert. In de tweede plaats willen we de eters gezond maken door hen echt voedsel aan te bieden. Het idee is om 300 mensen van al hun eten te voorzien, behalve melk en aanverwante zuivel. Ten derde willen we het sociale weefsel gezond maken. We zitten hier dichtbij een drukke stad. Mensen hebben de nood om daaraan te ontsnappen. Maar het is meer dan alleen recreatie. In een boerderij of een bos werken heeft een grote therapeutische waarde.'
Vroeger hielp de volledige familie als nonkel boer moest oogsten. Vandaag krijg je daarvoor door de sociale inspectie een boete. 'Dat moet dringend veranderen', vindt Joe. Het economische verhaal moet leefbaar zijn, al is het zeker niet de eerste bezorgdheid van het Vrijselhof.
Hij erkent dat hij geluk heeft met de aandeelhouders. ‘Voor de meeste startende boeren is het onmogelijk om betaalbare pachten te vinden en de leningen die worden aangegaan moeten onmiddellijk renderen. Hier investeren we op lange termijn. We hopen een voorbeeld te kunnen zijn voor anderen als we slagen. Zo kan ons businessplan dan hopelijk ook banken overtuigen.’
'Waarom werkt de overheid niet aan een groeperingsstrategie voor biolandbouw in en rond waardevolle natuurlijke landschappen?'
Ideeën rond transitie
Als Joe gevraagd wordt of hij weet hoe de structuur achter de landbouw zou kunnen verbeteren, dan antwoordt hij: 'Dit zijn maar ideeën en ik weet niet of ze haalbaar zijn, maar persoonlijk denk ik dat er meer ruimte mag gegeven worden aan eigenaars om te kiezen wat er met hun verpachte grond gebeurt; waarom kan een eigenaar niet als pachtvoorwaarde opnemen dat zijn eigendom voor biolandbouw moet benut worden? Er zijn veel startende landbouwers die bio willen werken en die zo mogelijks sneller aan grond zouden kunnen geraken indien de zittende pachter bij de pachtvernieuwing deze voorwaarde niet wil aanvaarden. De intentie van Europa is om het aandeel biolandbouw te laten groeien in de komende jaren, op deze manieren zou men dit proces kunnen helpen.'
'Waarom zou de staat ook geen gebieden bepalen waar bio de norm moet worden, zoals op randen van natuurgebieden? Of geburen van bestaande biolandbouwpercelen in waardevolle gebieden extra motiveren om zelf ook over te schakelen, zodat het areaal bio landbouw als een inktvlek zou uitdijen in die aangeduide regio's. Hoe groter één aaneengesloten oppervlakte in bio beheerd wordt, hoe groter de impact op het milieu en de biodiversiteit. Dat is zinvoller dan her en der verspreid een klein perceel bio, toch? Dus waarom werkt de overheid niet aan een groeperingsstrategie voor biolandbouw in en rond waardevolle natuurlijke landschappen? Er bestaan middelen zoals ruilverkaveling die hierbij zouden kunnen ingezet worden én die ervoor kunnen zorgen dat landbouwers minder kilometers onderweg zijn met hun tractoren. Aanpalende biolandbouwers zouden gemakkelijker samen kunnen werken zowel wat betreft de productie als wat betreft de afzet enz. Maar boeren zijn koppig en ze worden niet graag iets opgelegd, dus eenvoudig is dit allemaal niet', beseft Joe.
Soms krijgt Joe te horen dat hij een dromer is. Maar dat vindt hij niet erg. 'We hebben dromers nodig, maar wel dromers die aan hun droom werken. Daar ben ik graag mee bezig, samen met anderen', besluit de boer- natuurbeheerder.
