Co-creatieve workshop: toegang tot grond - 12 maart

THEMA 1: RELATIE GRONDEIGENAAR - GEBRUIKER

De pachtwet in Vlaanderen creëert een zeer grote zekerheid voor de zittende boer, wat positief is. We stellen echter vast dat de pachtwet in de praktijk omzeild wordt, waardoor steeds minder boeren genieten van de beoogde bescherming en maximumprijzen. 
Eigenaren zijn bovendien vrij om landbouwgrond te verhuren aan niet-landbouwers, aan wie ze hogere huurprijzen kunnen vragen en kortere termijnen opleggen. De vraag naar landbouwgrond blijkt groter dan het aanbod, mede door de vraag van kapitaalkrachtige niet-landbouwers. 

Het gebrek aan beschikbare  en zekere toegang tot pachtgrond vormt een extra belemmering voor biologische boeren: zij hebben nood aan grote zekerheid over hun gronden, gezien de verplichte omschakelingsprocedure en certificering van de gronden. 
Aangezien er geen transparantie bestaat over wie welke gronden gebruikt tot wanneer, is het voor boeren lastig om kansen te zien; dat geldt des te meer voor nieuwe boeren zonder landbouwnetwerk.
Daarnaast is het niet mogelijk voor grondeigenaren om criteria op te leggen aan de pachter. Een eigenaar kan er bijgevolg niet voor kiezen grond specifiek ter beschikking te stellen voor agro-ecologische landbouw. Hierdoor blijven er mogelijk kansen liggen. 

THEMA 2: LANDOVERDRACHT

De prijzen voor landbouwgrond swingen de pan uit. Voor nieuwe boeren, maar ook voor kleinschalige en agro-ecologische boeren zijn deze grondprijzen vaak niet haalbaar. Voor nieuwe boeren komt er bovenop dat ze door het ontbreken van een netwerk, vaak geen kennis hebben van nakende grondverkopen.

Grote intensieve bedrijven met vele hectares grond daarentegen, worden dankzij de hectare gebonden GLB-subsidies financieel gesteund en aangemoedigd om aan schaalvergroting te doen. GLB-subsidies werken ook het bestaan van pensioenboeren in de hand. 

Deze toenemende bedrijfsgrootte, samen met de hoge grondprijs maken bedrijfsoverdracht zowel intra- als extrafamiliaal erg lastig. 
Landbouwgrond blijkt in toenemende mate voorwerp van speculatie die de markt nog meer verhit.
Er is in Vlaanderen geen transparantie over de verkoop van gronden (wie, hoeveel, aan welke prijs, met welk doel?) en er is geen beleid om landconcentratie tegen te gaan. Grond kopen blijkt steeds meer een ernstig knelpunt voor de opstart, uitbreiding of verduurzaming van een bedrijf.

THEMA 3: GEBRUIK VAN LANDBOUWGROND ZELF

In Vlaanderen wordt landbouwgrond intensief bewerkt, met een toenemende afhankelijkheid van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen. De druk van de landbouw is voelbaar (dalende bodemvruchtbaarheid, dalende biodiversiteit, dalende waterkwaliteit, stijgende bodemerosie,...). Minder dan 2% van het landbouwareaal wordt biologisch bewerkt. Dit staat in schril contrast met de Europese doelstellingen.

Een groot deel van de Vlaamse landbouwgrond wordt gebruikt voor export en voor de productie van veevoer. Tegelijkertijd externaliseren we een groot deel van onze grondnoden door grootschalige import van veevoer. Ook dit staat in contrast met een wenselijke shift naar een meer lokaal gericht agro-ecologisch landbouw- en voedselsysteem. Er is geen beleid dat toegang tot grond voor agro-ecologische boeren stimuleert.

Het oprichten van serres of noodzakelijke bedrijfsinfrastructuur is door allerhande wetgeving soms zeer moeilijk vergunbaar en verhindert of bemoeilijkt zo de opstart van bepaalde types landbouwbedrijven en verkleint aldus het aanbod geschikte grond.
 

THEMA 4: LANDGEBRUIKSVERANDERING

Er is vandaag minder grond voor landbouw bestemd dan wenselijk.
Bovendien wordt landbouwgrond in planningsprocessen zeer makkelijk ingenomen voor andere bestemmingen, mede omdat er geen compensatieplicht is voor landbouwgrond (zoals voor natuur). Binnen de ruimtelijke planning trekt landbouwgrond steeds aan het korte eind.

Mogelijk komt er extra druk op landbouwgrond omwille van bebossingsplannen.
 

THEMA 5. GEBRUIK DAT AFWIJKT VAN BESTEMMING (ONEIGENLIJK GEBRUIK)

Landbouwgrond wordt niet louter door landbouwers gebruikt. De nieuwe woorden vertuining en verpaarding geven uiting aan die realiteit. Zo’n 11% à 15% van de landbouwgrond in Vlaanderen heeft een niet-agrarisch gebruik. Een van de oorzaken van deze tendens is het beleid rond functiewijzigingen die veel mogelijkheden biedt voor niet-landbouw activiteiten in leegkomende hoeves, wat dan weer het oneigenlijk gebruik in de hand werkt. 

THEMA 6: PUBLIEKE GRONDEN

Verschillende overheden bezitten grond in Vlaanderen. Publieke gronden kunnen sterke instrumenten zijn in de transitie naar een agro-ecologisch voedselsysteem. Helaas wordt er heel wat publieke (landbouw)grond verkocht. Volgens cijfers van het Agentschap Facilitair Bedrijf verkochten Vlaamse steden en gemeenten tussen eind 2014 en eind 2017 ruim 3200 ha publieke gronden.
Bovendien is niet alleen de verkoop van publieke gronden zorgwekkend, maar is de procedure die daarvoor gevolgd wordt problematisch: al te vaak worden publieke gronden openbaar aan de hoogst biedende verkocht, zonder langetermijn visie.

Een initiatief van De Landgenoten, Fian en Voedsel Anders 

Met de steun van 

The project RURALIZATION has received funding from the European Union’s Horizon 2020 research and innovation programme under grant agreement No 817642. The opinions expressed during this event reflect only the author’s view and in no way reflect the European Commission’s opinions. The European Commission is not responsible for any use that may be made of the given information.

The project ‘Setting up a learning platform for Farmers' access to land’ has received funding from the European Union’s Erasmus+ budget. The opinions expressed during this event reflect only the author’s view and in no way reflect the European Commission’s opinions. The European Commission is not responsible for any use that may be made of the given information.