Bevrijd uit hun keurslijf
Hoe meer Joep omging met zijn bijen, hoe meer hij versteld stond van de fantastische mechanismen die bijen zelf van nature ontwikkeld hebben om te overleven: zelf wasraat uitbouwen, zwermen, zelf koninginnen voortbrengen,… Waarom proberen we dit als imker dan kost wat kost te verhinderen en te manipuleren?
Wat begon met één bijenvolkje in 2006 groeide in de loop der jaren uit tot een 25-tal volken verspreid in de regio Lummen - Diest. De plaatsen waar de bijenkasten staan zijn stuk voor stuk locaties met een gevarieerde, natuurlijke omgeving en een ecologisch beheer, een belangrijke voorwaarde voor Joep om op een meer natuurlijke manier bijen te kunnen houden.
Om de honingproductie te stimuleren en het gemak voor de imker te verhogen zijn er de laatste decennia heel wat kunstgrepen toegepast op de bijen. Er werd een strenge selectie doorgevoerd op kenmerken die voor imkers interessant zijn: veel honing produceren, weinig zwermneiging, zeer zachtaardig, weinig propolis halen,... Bovendien worden jaarlijks koninginnen uit landen als Tsjechië of Oostenrijk ingevoerd. En dat heeft enerzijds opgeleverd: de aantallen kilo’s honing per bijenvolk zijn ronduit indrukwekkend te noemen. Maar dat deze medaille ook een keerzijde heeft, dat luidt ondertussen geen twijfel meer.
Joep is ervan overtuigd dat de problemen die de bijen ondervinden veel te maken hebben met deze kunstgrepen: de bijen die verzwakken door eenzijdige selectie en genetische verenging, de invoer van bijenrassen die niet aangepast zijn aan ons regionaal klimaat, het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in de bijenkasten, ...
'Willen we een duurzame toekomst voor onze honingbijen? Dan zullen we hen de ruimte moeten durven geven om zelf opnieuw veerkrachtig te worden.'
Inheemse honingbijenras
Zo’n 8 jaar geleden koos Joep ervoor om met zwarte bijen scheep te gaan. Dit is ons inheemse ras van de honingbij dat zich gedurende eeuwen in onze contreien ontwikkeld heeft, maar helaas nagenoeg verdwenen is. Inheemse rassen blijken veel beter aangepast aan de lokale omstandigheden en zijn daardoor ook beter bestand tegen ziektes en plagen. Een belangrijke vertrekbasis dus voor Joep richting een meer natuurlijke manier van bijen houden. Zwarte bijen hebben de naam om agressief te zijn. Dat klopt niet volgens Joep. Wel is het zo dat zwarte bijen minder geselecteerd zijn op kenmerken zoals onder andere zachtaardigheid. Dat maakt dat zij assertiever zijn, wat betekent dat ze grote ingrepen in de kast minder goed verdragen. Voor Joep is deze verdedigingsdrang een gezonde houding, zo komen immers indringers als vreemde bijen of wespen minder makkelijk de kast in. Als imker heb je respect hiervoor en hou je rekening met het feit of de bijen een ingreep tolereren of niet.
Ook de manier waarop Joep bijen hield veranderde grondig: 'Mijn bijenvolken bouwen nu zelf hun eigen wasraat uit, niet geforceerd door voorgevormde waswafels. Zo bepalen ze zelf de grootte van hun cellen, de vorm van hun raat enz. Ze mogen en kunnen zwermen – hun natuurlijke manier van voortplanten - , wanneer ze willen, dus geen geknipte koninginnenvleugels of koninginnenroosters om ze in de kast op te sluiten. Ik probeer de zwermen te vangen en biedt hen dan een lege kast aan. In de meeste gevallen aanvaarden ze die, maar het gebeurt ook dat de zwerm opnieuw vertrekt en andere, allicht betere, oorden opzoekt. Mijn bijen maken hun eigen koninginnen aan, dus geen geteelde, geïmporteerde of kunstmatig geïnsemineerde koninginnen.'
Joep gebruikt al jaren geen enkel bestrijdingsmiddel meer tegen de beduchte varroamijt, een parasiet die sinds de jaren ’80 in onze contreien terecht gekomen is en sindsdien met man en macht bestreden wordt. 'Als we de bijen voldoende ruimte durven geven om zelf te leren omgaan met deze parasiet, dan zullen ze dat ook kunnen, en zelfs sneller dan we denken. Daarvan ben ik overtuigd. Mijn bijen overwinteren ook zoveel mogelijk op eigen honing. Honing is de voedselvoorraad die bijen nodig hebben om als kolonie de winter door te komen. Suikerwater of -deeg heeft onmogelijk dezelfde kwaliteit als natuurlijke honing. Daarom oogst ik enkel dat wat mijn bijen kunnen missen, in kleine hoeveelheden en op regelmatige tijdstippen doorheen het seizoen.'
Een gevarieerd en voldoende groot voedselaanbod is cruciaal voor bijen. Daarom werkt Joep samen met lokale boeren.
Samenwerking met lokale boeren
Honingbijen vervullen, samen met talloze andere wilde bijen en hommels, een belangrijke functie in bestuiving. Ze horen ook gewoon thuis in onze natuur, ondanks het feit dat ze sterk gemanipuleerd zijn geweest door ons mensen. Een gevarieerd en voldoende groot voedselaanbod is cruciaal voor bijen. Daarom werkt Joep samen met lokale boeren. Zo staan een deel van de bijenvolken in de biologische hoogstamboomgaarden van sapbedrijf Den Boogerd. Hij maakt ook afspraken met andere boeren uit de buurt over het inzaaien van bloemenrijke akkerranden of zelfs ganse percelen met boekweit of Phacelia, uiteraard zonder gebruik van chemische pesticiden.
Op die manier slagen imkers erin om een invloed uit te oefenen op het landschap om hen heen. Niet alleen de honingbijen maken daar dankbaar gebruik van. Bij mooi weer gonzen deze stukken van het leven: allerhande soorten bijen, hommels, vlinders vinden er nectar en stuifmeel. Joep beperkt het aantal bijenvolken per locatie zodat er steeds voldoende voedselaanbod is voor zowel honingbijen als wilde bijen en hommels.
