In 2009 startte Joep met het houden van bijen na het volgen van een beginnerscursus imkeren in Tessenderlo. Al gauw wekte de zwarte bij zijn interesse, de inheemse bijensoort die zo goed als verdwenen bleek te zijn in onze contreien. Hij stond mee aan de wieg van de vereniging Limburgse Zwarte Bij vzw, vandaag ZwarteBij.org. Nog enkele jaren later werden de principes van natuurlijk imkeren de leidraad voor het houden van zijn bijen. Sinds enkele jaren is Joep ook actief als lesgever ‘natuurlijk imkeren’ voor Landwijzer, waar hij met veel enthousiasme en passie zijn kennis en ervaringen deelt met de cursisten.
Diversiteit zorgt voor veerkracht
Onze bijen hebben te kampen met heel wat uitdagingen de laatste decennia. De jaarlijkse gemiddelde sterftecijfers van de volkeren in Vlaanderen maken dat pijnlijk duidelijk. Deze uitdagingen zijn divers: van een verminderd en minder gevarieerd aanbod aan nectar en stuifmeel over pesticidengebruik tot geïmporteerde belagers zoals de varroamijt en recent de Aziatische hoornaar. Volgens Joep is de ver doorgedreven selectie van onze bijen op kenmerken die vooral gericht waren op honingproductie en gemak voor de imker eveneens een reden van verzwakking van de bijenvolkeren.
Daarom koos Joep er een tiental jaar geleden voor om te werken met onze inheemse zwarte bijen. Zij zijn niet enkel van nature beter aangepast aan de omstandigheden in onze regio, maar ook in mindere mate blootgesteld aan selectie op de voor imkers interessante kenmerken, wat resulteert in een bredere genetische basis. Dit laatste is volgens Joep een belangrijke voorwaarde als we onze bijen de kans willen geven om zelf oplossingen te zoeken op de hedendaagse problemen. Ons klimaat verandert en brengt nieuwe uitdagingen voor de bijen met zich mee, dus hopelijk zorgt een brede genetische basis voor voldoende veerkracht om hiermee om te gaan.
zelfredzame bijen dankzij Natuurlijk Imkeren
De principes van natuurlijk imkeren, die voor Joep de basis vormen van zijn manier van bijen houden, zijn als volgt: natuurlijke raatbouw (de bijen bouwen hun eigen raat uit en vertrekken niet van voorgedrukte wasplaten), overwinteren op eigen honing (suikerwater is niet hetzelfde als honing, anders zouden we zelf evengoed suikerwater kunnen consumeren) en zwermen als natuurlijke manier van voortplanting. Dat laatste is volgens Joep essentieel: het bijenvolk kiest zelf wanneer ze zich splitsen en de zwerm en hun koningin de oude woonplaats verlaten om een nieuwe te zoeken. Het achterblijvende deel maakt hun eigen nieuwe koningin en darren (mannelijke bijen) uit de omgeving bevruchten haar. De opvolging van de koningin verloopt dus volledig natuurlijk in plaats van door het tweejaarlijks importeren van een jonge koningin uit andere oorden zoals klassieke imkers vaak doen. Zwakke volkeren vallen weg, de sterke blijven over. Zo speelt er een vorm van natuurlijke selectie.
“Verwilderde kolonies zijn een zegen voor de veerkracht van onze bijenpopulaties. Zij slagen erin om zonder enig ingrijpen van de mens gedurende jaren te overleven. Hun genetische eigenschappen moeten we koesteren.” - Joep Fourneau
Wanneer de bijen de woonplaats op eigen initiatief verlaten en zwermen vormen, schept (vakjargon voor het vangen van bijenzwermen, n.v.d.r.) de imker die in de mate van het mogelijke en brengt hij/zij ze onder in een nieuwe kast. De zwermen die de bijenhouder niet kan vangen, vinden hopelijk een geschikte plaats om op zichzelf een nieuwe kolonie uit te bouwen. Deze ‘verwilderde’ zwermen komen meer voor dan we denken. Joep kent een tiental plaatsen in de buurt waar dergelijke kolonies soms gedurende jaren, zonder enige inmenging van imkers, overleven: in holtes van bomen, spouwmuren van kerken, kasteeltorens, oude huizen… Zij leveren volgens Joep een belangrijke bijdrage aan de genenpool om zelfredzame bijenvolken te bekomen.
Samenwerken Aan een vruchtbare omgeving
Joep werkt samen met naburige landbouwers door met hen afspraken te maken over het inzaaien van bloemenmengsels op perceelsranden en soms zelfs ganse percelen. Naast een gevarieerd aanbod nectar en stuifmeel dankzij bloemenstroken aan de randen van de percelen, zijn boekweit en Phacelia voorbeelden van zeer waardevolle teelten voor de bijen. Joep heeft ook al een jarenlange samenwerking met het bio-hoogstamfruitbedrijf Den Boogerd uit Zelem. Bijenvolken zorgen voor de bestuiving van de hoogstamboomgaarden met kersen-, pruimen- en appelbomen. Door de grote diversiteit aan variëteiten in deze boomgaarden hebben de bijen gedurende meer dan twee maanden een aanbod aan nectar en stuifmeel van deze bomen. Het feit dat dit biologische boomgaarden zijn is een bijkomend pluspunt voor de bijen.
“Als imkers moeten we de moed hebben onze bijen voldoende ruimte te geven om de natuurlijke processen te laten spelen, en niet te veel doelgericht ingrijpen in hun genetische diversiteit." - Joep Fourneau
Imkers moeten volgens Joep de moed hebben bijen voldoende ruimte te geven om de natuurlijke processen te laten spelen, en niet te veel doelgericht ingrijpen in hun genetische diversiteit. En dat is niet onbelangrijk aangezien bijen een belangrijke schakel zijn en blijven in een gezond voedsel- en ecosysteem. Daarenboven zijn agro-ecologie en biologische landbouw volgens Joep erg belangrijk voor het voortbestaan van de bijen.
Werkgroep Natuurlijk Imkeren is aangesloten bij Voedsel Anders en zorgde voor dit portret. Met portretten uit de agro-ecologische beweging toont Voedsel Anders wat mogelijk is. Je vindt alle portretten hier.
