Lode van Werkgroep Natuurlijk Imkeren was altijd al gefascineerd door bijen, maar pas op zijn zestigste heeft hij zich tot over zijn oren op zijn passie voor de gevleugelde diertjes gestort. Natuurlijk imkeren betekent voor Lode dat de productie van honing niet centraal staat, maar wel de bij zelf en haar zo natuurlijk mogelijke levenswijze. ‘Wanneer mensen aan honingbijen denken, dan denken ze aan een bijenkast en honing,’ zegt Lode. ‘Bijen worden vaak geselecteerd op allerlei menselijk geïnspireerde eigenschappen die ervoor zorgen dat ze bijvoorbeeld meer honing produceren, dat ze niet steken, dat ze niet zwermen zodat de impuls om zich natuurlijk voort te planten onderdrukt wordt … Wij vertrekken vanuit de bij zelf en helpen hen om hun weerstand beter te ontwikkelen en autonomer te leven.’
Een natuurlijk imker laat de bijen begaan, en neemt nooit meer honing dan de bijen zelf kunnen missen. ‘Wist je dat bijen 40.000 km vliegen om 1 kilo honing te verzamelen? Dat is éénmaal rond de aarde! Ze verdienen dan ook veel meer respect dan ze momenteel krijgen in onze samenleving!’
Ruim 350 soorten bijen
Hoe gaat het met de bijenpopulaties in Vlaanderen? Lode legt uit: ‘Als we voor bijen in de bres willen springen, denken we vooral aan de honingbij, want die kennen we het best. De mens bedient zich al eeuwenlang van producten die door honingbijen geproduceerd worden, en hoewel ze het moeilijker hebben gekregen door ziekten en pesticiden, zijn ze niet met uitsterven bedreigd. Bovendien vormen honingbijen slechts één van de ruim 350 bijensoorten die in Vlaanderen leven. Daarnaast zijn er ook diverse soorten bijen, zoals solitaire bijen en hommels, die in het wild leven. Deze wilde bijensoorten hebben het heel moeilijk in Vlaanderen en worden vaak vergeten.’
Geen bijen betekent geen gewassen en dus geen eten, dat weten de meeste mensen ondertussen wel. Toch beseffen maar weinigen hoe essentieel deze diertjes voor ons zijn. ‘Landbouw is voor 75% van de gewassen afhankelijk van insecten voor bestuiving. Anderzijds hebben honingbijen en andere bestuivers de landbouw nodig. Biologische landbouw biedt goede biotopen waar ze zich zonder gif gezond kunnen ontwikkelen en voeden. Helaas is er algemeen een tekort aan bijenvoedsel. In landbouwgebied komen weinig bloemen tot bloei, en ook in veel privétuinen is er weinig geschikt voedsel door een voorkeur voor strakke, onkruidvrije tuinen waarin al te vaak alleen planten met weinig nectar of pollen een plek krijgen.'
‘Iedereen imker! Wij zijn immers collectief verantwoordelijk voor een gezonde leefomgeving voor alle bijen.’
Bijvriendelijke omgeving
‘Het gebruik van chemisch-synthetische pesticiden kan je in mijn ogen niet los zien van het gekozen landbouwmodel. Om tot echte oplossingen te komen is het nodig om op een totaal andere manier om te gaan met onze leefomgeving. Antwoorden zijn te vinden in de richting van agro-ecologie. Bij agro-ecologie staat een evenwichtige bodem centraal. Produceren met de natuur mee zonder om het even welke toxische stoffen in het milieu te brengen. Dat zijn belangrijke stappen om de artificiële grens tussen landbouw en natuur op te heffen. De boer wordt gewaardeerd als natuurbeschermer, en een natuurbeschermer kan ook ongelooflijk dicht bij de boeren staan.’
Lode ziet heil in biologische landbouwsystemen: ‘Biologische boeren gaan automatisch meer met kleinere percelen werken, veel meer kleinere landschapselementen zoals hagen, fruitbomen, kleine bospartijtjes… integreren, bloemen in de akkerranden laten bloeien… Belangrijk is ook dat het gebruik van chemisch synthetische pesticiden er sowieso verboden is. Automatisch kom je zo in een veel gezonder systeem voor bestuivers terecht.’
Er wordt vaak compleet fout geredeneerd: ‘Op sommige pesticiden die schadelijk zijn voor bijen geldt een gedeeltelijk verbod dat enkel van toepassing is op bloeiende planten die interessant zijn voor bijen. Dat betekent dus dat niet bloeiende planten of planten die weinig nectar of pollen leveren buiten beschouwing worden gelaten. Stel je even voor dat mijn bijen over een pas besproeid aardappelveld vliegen. Op de aardappels zitten vochtdruppels die doordrenkt zijn van het gif en de bijen hebben dorst. Natuurlijk laven ze zich daaraan, en zo raken bijen vergiftigd door pesticiden op planten die zogenaamd niet bijvriendelijk zijn.’
‘Wist je dat bijen hun weerstand verhogen door extracten uit schimmels en paddenstoelen te halen? Helaas plundert de landbouw het medicijnkastje van de bijen door het gebruik van fungiciden, een bestrijdingsmiddel tegen schimmels. In een klassieke landbouwomgeving zijn amper nog paddenstoelen of schimmels te vinden.’
'Als je verantwoord omgaat met bijen, dan kan je niet anders dan je iets aantrekken van landbouw, ecologisch bermbeheer, je afvragen wat je zelf eet.... Daarom is het voor mij evident om alles wat agro-ecologie is te omarmen.'
Iedereen Imker
De boodschap die Lode wil meegeven aan politici en beleidsmensen is eenvoudig: ‘Iedere mens is imker, en dat betekent dat wij allemaal collectief verantwoordelijk zijn voor de leefomgeving waarin alle mogelijke bijen samenleven met alles wat leeft. Ik zie veel positieve initiatieven die we natuurlijk toejuichen, maar we gaan de wereld niet veranderen met een bijenhotel of door een zakje zaad van eenjarige bloemen uit te zaaien. Dergelijke initiatieven zijn leuk stapjes, maar ze mogen niet als een essentiële oplossing naar voren geschoven worden.’ Het gaat om meer fundamentele keuzes, waar wij ook als burger ons steentje toe kunnen bijdragen, bv door de keuze voor (meer) bioproducten én door de Europese petitie 'Save Bees & Farmers' voor uitfasering van synthetische pesticiden tegen 2035 te ondertekenen. Ook door resoluut te stoppen of door op z'n minst alternatieven te zoeken voor pesticiden of insectenwerende middelen in je eigen huis en tuin.
‘Laat ons ‘circulair denken’ voorop stellen. En als bewuste burger politici aanmoedigen om te kiezen voor agro-ecologische landbouw. Zodanig dat de overheid zich niet meer laat leiden door het lobbywerk van bepaalde gifmengers. Bepaalde bedrijven ontwikkelen heel bewust giftige producten die erg nadelig zijn voor alle bestuivers, en ze geven veel geld uit aan wetenschappers die het soort rapporten schrijven die zij nodig hebben. Ik aarzel niet om zoiets misdaad te noemen.’
Bewustzijn groeit
Hoe belangrijk is Wereldbijendag? ‘Dat is een mooi initiatief, maar één dag per jaar collectief bijen bejubelen heeft enkel zin als we vervolgens respectvol gaan nadenken over bijen. Ik zie veel goede initiatieven die navolging verdienen: natuurgebieden waar bijen het goed doen, agro-ecologische biobedrijven, permacultuur met een grote biodiversiteit, voedselbossen… maar we hebben nood aan collectieve bewustwording die ons kan leiden naar echte systeemverandering.’
‘Het is toch bizar dat mensen elke plant die voor hen geen interessante plaats inneemt bestempelen als onkruid? Hoe kun je nog sympathie hebben voor een netel? Moest je als kind nu gewoon leren over kruiden, en moest je leren dat brandnetel voor specifieke vlindersoorten heel belangrijk is? Dan ga je daar anders naar kijken. Dankzij de campagne ‘Maai mei niet’ is een nieuw bewustzijn gekomen: door je gazon een maand niet te maaien en bloemen te laten groeien zijn wilde bijen en vele andere insecten enorm geholpen. Dat vind ik schitterend. Wie geen (on)kruid in zijn gazon heeft, moet zich pas echt grote zorgen maken.’
‘Als je verantwoord omgaat met bijen, dan kan je niet anders dan je iets aantrekken van landbouw, ecologisch bermbeheer, je afvragen wat je zelf eet. Daarom is het voor mij ook evident om mee te stappen in Voedsel Anders en alles wat agro-ecologie en bio is te omarmen. We willen meewerken aan een zuivere, gezonde leefomgeving voor de bijen en voor alle andere leven dat ter plaatse groeit, kruipt, zwemt of vliegt door de lucht.’
