Meino Smit verstaat de kunst om op een eenvoudige manier, met de grootste vanzelfsprekendheid te stellen dat onze landbouw zich best heel snel en heel drastisch heroriënteert. Zijn onderzoek toont dat de impact van de indirecte energiekosten, zoals het maken van veevoeder en machines, volledig onderbelicht is in ons huidige landbouw- en voedselsysteem. Ook de maatschappelijke impact van de gangbare landbouw wordt onvoldoende in beeld gebracht: wat met de impact van de indirecte kosten, het indirecte grond- en energiegebruik of de onzichtbare mensen?
Onzichtbaar land, onzichtbare mensen
In Nederland is 1,8 miljoen hectare in gebruik voor landbouw, maar nog eens 3,2 miljoen hectare is in het buitenland in gebruik: grond voor de teelt van bijvoorbeeld koffiebonen, cacao, bananen, maar ook voor veevoer. Per bewerkte hectare in Nederland twee hectare in het buitenland bewerkt wordt voor landbouw. Gezien het vergelijkbare landbouwmodel, verwachten we in België dezelfde verhouding.
Dit verhaal geldt ook voor arbeidskrachten: voor elke Nederlandse arbeider in de landbouw zijn er twee nodig elders om externe input te produceren en aan te leveren. Door deze indirecte input niét mee te rekenen (wat nu het geval is), krijg je een vertekend, veel te positief beeld van ons huidige landbouwmodel.
Nederland betaalt jaarlijks 13 miljard euro aan maatschappelijke kosten door de landbouw
Tenslotte kijken we in een financieel vertekende spiegel: de landbouw kost Nederland 20 miljard euro aan milieuvervuiling (water, bodem en lucht). Gezondheidszorg is hier niet in meegerekend. De toegevoegde waarde van landbouw is maar 7 miljard euro. Dat betekent een tekort van 13 miljard euro aan maatschappelijke kosten! Op macro-economisch niveau is landbouw dus een schadepost.
Radicaal maar haalbaar
Waar het beleid vaak de toegenomen efficiëntie van de landbouw benadrukt door te wijzen op de opbrengsten of output per hectare, beklemtoont Meino Smit dat de indirecte, ‘onzichtbare’ input een heel ander verhaal vertelt. Ja, de landbouwopbrengst per hectare is voor Nederland gestegen met 17% tussen 1950 en 2000, maar de input (denk aan veevoer, pesticiden, kunstmeststof) is gestegen met maar liefst 700%!
Wanneer de input zoveel hoger is dan de output, is een systeem niet efficiënt, sterker zelfs, het betekent dat ons landbouwsysteem momenteel vastloopt. Een gevaarlijke situatie: voldoende voedsel is cruciaal om een maatschappij te behoeden tegen ontwrichting. Meino bepleit daarom een sterke verduurzaming van de landbouw. Voor hem zijn de afspraken gemaakt in 2015 in Parijs bindend en moet het gebruik van fossiele brandstoffen tegen 2040 zo goed als uitgefaseerd zijn.
Wanneer de input zoveel hoger is dan de output, is een systeem niet efficiënt, sterker zelfs, het betekent dat ons landbouwsysteem momenteel vastloopt.
Een belangrijk instrument om dat waar te maken, is een voldoende hoge heffing op CO2-uitstoot. Het zorgt ervoor dat mechanisatie ingeruild wordt voor menselijke arbeid. In een landbouwsysteem met veel minder mechanisatie zijn er 470.000 extra arbeidsplaatsen nodig (berekening voor Nederland). Waarvan je er 200.000 bespaart in het buitenland (betrokken bij de indirecte input). Dit vraagt een radicale herdenking van ons voedselsysteem: het is nodig om onze voedselproductie vanuit een holistische kijk op de hele voedselketen opnieuw vorm te geven. We moeten er snel aan beginnen en boeren volop de kans geven te pionieren volgens deze holistische principes.
Een duurzame landbouw is gebaseerd op beperkte input en zoveel mogelijk output. Op grondgebonden landbouw waarbij het aantal stuks vee is afgestemd op de beschikbare oppervlakte en waar een gebiedsgericht beleid van tel is. Technologie wordt hierbij gericht ingezet en niet als wondermiddel dat alle problemen oplost. Volgens Meino’s berekeningen voor 2040 is het plaatje zeker haalbaar, en bovenal, vele malen beter dan het model in 2020. Het is perfect mogelijk om de bevolking te voeden, zinvolle arbeid te voorzien voor vele mensen en zo de landbouw zijn plaats te geven in onze samenleving.
Welk effect heeft Meino's verhaal op ons?
Tijdens de lezing reageert het publiek in de zaal soms met verwondering. Anders kijken naar voedsel en landbouw kan een positief verhaal zijn. De weg is niet eenvoudig, om tegen het huidige model dat vervlochten is met de bestaande machtsstructuren in, de tegenstroom groter te maken. Maar het kan. Onderzoekers en praktijkmensen zoals Meino Smit steken ons hierbij een hart onder de riem. Laten we kritisch blijven kijken naar onze voedselsystemen en de juiste vragen blijven stellen, aan elkaar, aan beleidsmakers en onderzoekers.
Eline D’Haene, docent agro-ecologie aan Universiteit Gent en Arne Vastershaege, bioboer bij De Zonnekouter vulden het verhaal van Meino Smit aan met een Vlaamse insteek. Dat agro-ecologie sinds 2022 een keuzevak is in de opleiding bio-ingenieurswetenschappen aan de UGent, toont dat de discussie over duurzame landbouw aan belang wint. De Zonnekouter bewijst dat het perfect mogelijk is met weinig energie gezonde gewassen te telen en gezonde dieren te kweken. Al geeft Arne toe dat hij zijn afhankelijkheid van fossiele brandstoffen nog kan verminderen, bijvoorbeeld door niet langer een tractor te gebruiken.
Om de Parijs-doelstellingen te halen moeten we als samenleving een inspanning leveren. Zowel Meino als Arne beklemtonen: de boer en boerin kunnen dit verhaal niet alleen schrijven. Er zijn veel mensen náást de boer en boerin nodig: beleidsmakers maar ook consumenten die andere keuzes maken.
Nood aan visie
We hebben nood aan een landbouwbeleid dat de politieke mallemolen van verkiezingen om de vier jaar overstijgt. Langetermijndenken, een beschermd statuut voor landbouwgrond voor voedselproductie (en dus niet voor natuur, recreatie, vertuining of verpaarding)! Voedsel Anders heeft deze boodschap goed begrepen; Meino’s bevindingen en visie sterken ons in het idee dat agro-ecologie een veel grotere plaats verdient in het huidige landbouw- en voedsellandschap.
Hier vind je het proefschrift, het essay en het boek van Meino Smit.
